Lão Tử

Lão Tử là một hiện tượng khá lạ trong lịch sử triết học của nhân loại và đời sống của ông vẫn sẽ vĩnh viễn là một bí mật chúng ta không thể quyết chắc điều gì. Một triết gia với một tác phẩm chỉ khoảng năm ngàn chữ - mươi, mười lăm trang sách – mà làm cho hậu thế thắc mắc, hao tổn tâm trí như vậy, có thể nói là không tiền khoáng hậu trong lịch sử.

“Giáo huấn của ông gồm bốn điểm: trí tuệ nên như ngu độn, đời sống nên ẩn dật, xử thế nên nhu nhược và tánh tình nên giản phác. Thực là ngược đời, cái triết học "ngược ngạo" của Lão Tử lại sản sinh ra cái lý tưởng cao thượng nhất về hòa bình, khoan dung, giản phác và tri túc”.

– Lâm Ngữ Đường

Lão học bị một số học giả chê là quá trọng sự nhu nhược và quá sùng thượng tự nhiên, cho tự nhiên là hoàn hảo tột bực. Loài người không phải chỉ có nhu cầu ăn cho no, mặc cho ấm, mà còn có nhu cầu ăn cho ngon, mặc cho đẹp, hiểu biết thêm, sáng tạo một cái gì. Bảo người trị dân chỉ nên làm cho dân ”lòng thì hư tĩnh, bụng thì no, tâm chí thì yếu, xương cốt thì mạnh” (chương 3-Đạo Đức Kinh) là không cận nhân tình.

Vả lại đã chủ trương vô vi mà sao còn đề nghị xóa bỏ văn minh đi. Làm sao xóa bỏ được? Phá hủy hết từ lâu đài, cầu cống, đồ dùng, máy móc, tới sách vở, chữ nghĩa, vải vóc, xe, ngựa...chăng? Dù cho được đi nữa, thì sống như người nguyên thủy trong một thời gian, con người sẽ lại tìm tòi, phát kiến, lần lần tạo nên một nền văn minh mới. Như vậy là không thực tế.

Triết lý ”khiêm nhu, bất tranh” rất có hại, đưa tới sự diệt thân mình và diệt chủng. Nó cũng trái với tự nhiên, với bản năng tự vệ của con người, vì luật cạnh tranh để sinh tồn là một luật tự nhiên.

Người ta còn trách Lão Tử là ngụy biện, mâu thuẫn nữa... Có lý cả đấy, không đúng nhiều thì cũng đúng ít. Nhưng người chê thì cứ chê, người theo thì cứ theo, không ai thuyết phục được ai.

Người thích Lão Tử, thường họ không dùng lý trí để phân tích như trên, chỉ dùng cái tâm để cảm thông với Lão Tử...

Khi đã biết cảm thông với Lão Tử thì ta thấy con người ông rất khả ái, đáng quý, cao thượng. Ông tuy bàn về chính trị, nhưng không phải là một chính trị gia, chỉ là một triết gia thuần túy. Ông thấy xã hội thời đó loạn lạc, vì thói đa dục, xảo trá, tranh nhau; ông thấy cái hại của văn minh, của chính sách hữu vi quá đáng, nên ông phản động lại, bảo cứ theo cái hướng cũ thì xã hội càng loạn thêm, và ông chỉ cho ta cái hướng ngược lại: phải sống đơn giản, bớt dục vọng, xảo trá, mà nhường nhịn lẫn nhau, đừng tranh giành nhau, tôn trọng tự do của nhau.

Ông cũng dặn ta ”khứ thậm, khứ xa, khứ trái”, nghĩa là đừng làm cái gì thái quá. Và ông nhắc ta cố giữ ba ”vật báu”: lòng từ ái yêu thương, tính kiệm ước, nhường nhịn (TỪ, KIỆM, KHIÊM).

Phần chính trị không phải là phần học thuyết quan trọng trong học thuyết Lão Tử. Những tư tưởng bình đẳng (huyền đồng, trọng người thấp hèn, yêu người đần độn), tự do (ít can thiệp vào đời sống của dân chúng), trọng hòa bình, không tranh giành, gây hấn với nhau, mà nhường nhịn nhau, khoan dung (dĩ đức báo oán), thương kẻ nghèo và nếp sống tự nhiên, giản dị, tri túc, thanh tĩnh...đó mới là những giá trị nhân bản rất cao, không triết gia chân chính nào không muốn hướng tới. Chúng có một sức mạnh thu hút ta, khiến ta hướng thượng; cao cả hơn, trong sạch hơn, vừa lãng mạn, vừa nên thơ. Sức hấp dẫn của học thuyết Lão Tử chính là ở đó.

Trích dẫn và tổng hợp từ ”Lão Tử - Đạo Đức Kinh” – Nguyễn Hiến Lê

Chia sẻ ngay với bạn bè bài viết này