HÒA ÂM CHO CA KHÚC

HỢP ÂM

Hòa âm căn bản của một bài hát là các hợp âm. Do đó các bạn phải thuộc lòng các nốt trong tất cả các hợp âm, bắt đầu từ các hợp âm trưởng thứ tự nhiên, rồi hợp âm 7 và sau đó là các hợp âm nghịch (còn được gọi là "nhân tạo").

Để làm quen với cách ghi hợp âm cho một bài hát, trước hết các bạn nên bắt đầu bằng các hợp âm trưởng thứ tự nhiên và hợp âm 7. Chỉ dùng các hợp âm này thôi và biết ghi hợp âm theo một vài nguyên tắc là đủ để làm cho bài hát thêm màu sắc. Và nếu các bạn thêm vào tiết tấu đệm cho các hợp âm này thì các bạn đã làm hòa âm căn bản cho bài hát với một nhạc cụ đệm như guitar và piano.
 

I. CÁCH GHI HỢP ÂM

Việc ghi hợp âm có những nguyên tắc sau:

1. Nguyên tắc thứ 1: hợp âm thường xuất hiện vào đầu nhịp. Trong nhịp cũng có thể xuất hiện thêm hợp âm khác để thêm màu sắc cho cách đệm.

2. Nguyên tắc thứ 2: trong nhịp có nhiều nốt thuộc hợp âm nào thì nhịp đó sẽ nhận hợp âm này. Tuy nhiên các bạn nên phân biệt nốt nào là nốt chánh của hợp âm và nốt nào là nốt phụ/nốt lướt/nốt hoa mỹ trong nhịp.

3. Nguyên tắc thứ 3: các hợp âm sẽ nối tiếp nhau từ nhịp này sang nhịp khác theo 2 cách:

a) theo vòng quảng 4:

C => F => Bb => Eb => Ab => Db (C#) => Gb (F#) => Cb (B) => Fb (E) => A => D => G => và quay về C

hoặc theo vòng quảng 5 (ngược lại với vòng trên):

C => G => D => A => E => B => F# => C# => G# (Ab) => D# (Eb) => A# (Bb) => F => và quay về C

b) thay thế nhau: các hợp âm có những nốt giống nhau có thể thay thế nhau. Thí dụ: C và Am (có 2 nốt giống nhau: C, E); C và Em (có 2 nốt giống nhau: E, G); F và Am (có 2 nốt giống nhau: A, C); C và F (có một nốt giống nhau: C), v.v...

4. Nguyên tắc thứ 4: Để việc chuyển hợp âm này sang hợp âm khác nghe "mượt mà", du dương thì giữa các hợp âm này phải có một nốt giống nhau và các nốt còn lại của hợp âm trước được chuyển sang các nốt của hợp âm sau theo 1/2 cung hoặc tối đa 1 cung lên hoặc xuống.

Thí dụ: từ G chuyển về Dm: hợp âm G = GBD và hợp âm Dm = DFA

- nốt D (trong hợp âm G) sẽ giữ nguyên là nốt D (trong hợp âm Dm)
- nốt G (trong hợp âm G) sẽ giảm xuống 1 cung để về nốt F (trong hợp âm Dm)
- nốt B (trong hợp âm G) sẽ tăng lên 1 cung để lên nốt A (trong hợp âm Dm)

Các bạn hãy thử ghi hợp âm cho bài nhạc "Bay Đi Cách Chim Biển" của nhạc sĩ Đức Huy đính kèm xem sao?

 

II. CÁC HỢP ÂM TRONG ÂM GIAI

1. Hợp âm trong âm giai trưởng:

Các bạn chồng 2 quảng ba tuần tự lên từng nốt trong một âm giai thì sẽ được các hợp âm tự nhiên được sử dụng trong âm giai này.

Thí dụ, âm giai C có các hợp âm sau:

Quảng ba thứ 2:    G A B C D E F
Quảng ba thứ 1:    E F G A B C D
           ---------------------
nốt âm giai:          C D E F G A B

Tên gọi hợp âm: C Dm Em F G Am B dim

Tổng quát hóa: I ii iii IV V vi vii

Như vậy trong một bài hát được viết theo âm giai trưởng, các hợp âm được sử dụng gồm có:

+ 3 hợp âm trưởng: bậc I, IV và V

+ 3 hợp âm thứ: bậc ii, iii và vi

+ 1 hợp âm giảm (dim): bậc vii

Bằng cách tính này, âm giai D sẽ có các hợp âm sau: D, Em, F#m, G, A, Bm và C#dim

và âm giai E sẽ có các hợp âm: E, F#m, G#m, A, B, C#m và D#dim

v.v...

2. Hợp âm trong âm giai thứ:

Hòa âm cho âm giai thứ thì màu sắc hơn vì có 3 thể âm giai thứ: âm giai thứ tự nhiên, âm giai thứ giai điệu và âm giai thứ hòa điệu. Âm giai thứ, ngoài các hợp âm giống như âm giai trưởng tương ứng, còn có thêm một số hợp âm do thể giai điệu và hòa điệu mang lại.

Thí dụ, âm giai Am tự nhiên gồm các nốt: A B C D E F G sử dụng các hợp âm giống như trong âm giai C là: Am, B dim, C, Dm, Em, F và G;

và âm giai Am hòa điệu gồm các nốt: A B C D E F G# có thêm hợp âm E (gồm 3 nốt E G# B) do có nốt G#;

và âm giai Am giai điệu gồm các nốt: A B C D E F# G# có thêm 2 hợp âm:

D (gồm 3 nốt D F# A) do có nốt F# và

E (gồm 3 nốt E G# B) do có nốt G#.

Như vậy, một bài hát được viết theo âm giai thứ sẽ có thể sử dụng được các hợp âm sau:

+ 5 hợp âm trưởng: bậc III, IV, V, VI và VII

+ 3 hợp âm thứ: bậc i, iv, v

+ 1 hợp âm giảm (dim): bậc ii

III. GIẢI KẾT

Một bài hát thường có cấu trúc như sau:

Phiên khúc ---> Phiên khúc lặp lại ---> Điệp khúc ---> Điệp khúc lặp lại ---> Phiên khúc

(hoặc Đoạn A ---> Đoạn A' ---> Đoạn B ---> Đoạn B' ---> Đoạn A')

Do đó, trước khi ghi hợp âm cho bài hát, các bạn phải xem cấu trúc của bài hát: bài hát gồm mấy đoạn. Khi tuyến giai điệu dừng nghỉ - ở nốt kéo dài trường độ, tức là đã xong một đoạn. Theo thí dụ cấu trúc bài hát nêu trên thì các đoạn dừng nghỉ sẽ xảy ra ở cuối các đoạn A, A', B và B'. Cách thức mà các nốt xuất hiện để chuẩn bị cho đoạn dừng nghỉ được gọi là cadence (tạm dịch là giải kết).

Có 3 loại giải kết thông dụng:

1. Giải kết hoàn toàn (trọn vẹn): các nốt của tuyến giai điệu chuyển về các nốt trong hợp âm bậc V để dừng nghỉ ở nốt chủ âm với hợp âm bậc I ở thế gốc (nốt chủ âm ở phần trầm). Giải kết này tạo hiệu quả trọn vẹn cho giai điệu.

Thí dụ, đoạn dừng nghỉ kết thúc bài hát "Mùa Thu Cho Em" của Ngô Thụy Miên, giai điệu dừng nghỉ ở nốt chủ âm của âm giai C - nốt C:

2. Giải kết không hoàn toàn: các nốt của tuyến giai điệu cũng di chuyển về các nốt trong hợp âm bậc V để dừng nghỉ ở nốt bậc III hoặc bậc V của âm giai với hợp âm bậc I ở thế gốc (nốt chủ âm ở phần trầm), tạo hiệu quả là giai điệu chưa kết thúc hẳn mà còn phải tiếp tục sau đó nữa.

Thí dụ, đoạn dừng nghỉ ở cuối phiên khúc 1 của bài "Mùa Thu Cho Em", giai điệu dừng nghỉ ở nốt bậc III của âm giai C -  nốt E:

3. Giải kết nửa: các nốt của tuyến giai điệu di chuyển về các nốt trong hợp âm bậc V để dừng nghỉ ở nốt bậc II, V hoặc VII với hợp âm bậc V ở thế gốc (nốt bậc V ở phần trầm). Cách kết này tạo hiệu quả là giai điệu tạm dừng nghỉ để rồi sẽ tiếp tục trở lại.

Thí dụ, đoạn dừng nghỉ ở cuối phiên khúc 1 của bài "Gửi Gió Cho Mây Ngàn Bay" của Đoàn Chuẩn-Từ Linh, giai điệu dừng nghỉ ở nốt bậc V của âm giai C - nốt G:

Còn 2 loại giải kết ít được sử dụng:

+ Giải kết kiểu thánh ca (plagal cadence): còn được gọi là giải kết kiểu Amen. Thường được dùng để kết thúc trong các bài thánh ca nhà thờ Thiên Chúa Giáo La Mã. Xuất hiện trong các bài hát ở cung trưởng, để kết bài hát, tuyến hợp âm chuyển về hợp âm trưởng bậc IV rồi về hợp âm trưởng bậc I. Loại giải kết này tạo hiệu quả khẳng định, không gì thay đổi được.

Thí dụ: đoạn kết bài "Mắt Biếc" của Ngô Thụy Miên trước khi qua Coda:

+ Giải kết gãy (interrupted cadence): còn được gọi là giải kết lạc hướng (deceptive cadence). Để kết bài hát, tuyến hợp âm chuyển về hợp âm bậc V rồi về hợp âm bậc khác thay vì bậc I (cụ thể là hợp âm bậc VI). Loại giải kết này thuộc loại giải kết không vững vì gây hiệu quả bất ngờ, ngạc nhiên, lững lờ cho người nghe.

Thí dụ: đoạn kết bài "Niệm Khúc Cuối" của Ngô Thụy Miên được hòa âm kết gãy như sau:

Đến đây thì các bạn đã biết cách ghi hợp âm tự nhiên và đơn giản cho một bài hát. Tôi xin tóm tắt lại cách ghi hợp âm như sau:

– Hợp âm xuất hiện ở phách mạnh của nhịp: nguyên tắc thứ 1.

– Xác định các nốt nào là nốt chánh của hợp âm trong ô nhịp: nguyên tắc thứ 2.

– Chuyển hợp âm theo vòng quảng 4/quảng 5: nguyên tắc thứ 3.

– Thay thế hợp âm để cho hợp âm tiến hành theo vòng quảng 4/quảng 5: nguyên tắc thứ 4.

– Xác định các đoạn dừng nghỉ trong bài hát để chọn hợp âm giải kết.

Xin lưu ý thêm:

+ Trước khi ghi hợp âm cho một ô nhịp, các bạn nên tính toán hợp âm trong ô nhịp trước đó và hợp âm sẽ đến trong ô nhịp ngay sau đó theo nguyên tắc thứ 3 vòng quảng 4/quảng 5.

+ Giữ tuyến hợp âm thống nhất trong các đoạn lặp lại trừ trường hợp giai điệu trong đoạn lặp lại có thay đổi nốt khác không đúng hợp âm trong đoạn trước.

PHỐI KHÍ CHO CA KHÚC

I. HỢP ÂM 7

Qua bài 1, các bạn đã biết cách ghi hợp âm tự nhiên (hợp âm trưởng và thứ) cho một bài hát. Ngoài các hợp âm tự nhiên, các bạn còn có thể sử dụng thêm hợp âm 7 để thêm màu sắc hòa âm.

1. Hợp âm 7 là hợp âm 4 nốt, được thành lập như sau:

Chồng lên hợp âm (cả trưởng và thứ) thêm một quảng 3 thứ tính từ nốt quảng 5 của hợp âm (hoặc quảng 7 thứ tính từ nốt gốc hợp âm). Nếu là hợp âm trưởng thì tên gọi của hợp âm sẽ là: hợp âm trưởng 7, và nếu là hợp âm thứ thì tên gọi là hợp âm thứ 7.

Đừng lầm lẫn hợp âm trưởng 7 – thí dụ, C7 với hợp âm 7 trưởng – Cmaj7. Hợp âm trưởng 7 là hợp âm trưởng có thêm nốt quảng 7 thứ tính từ nốt gốc hợp âm trưởng. còn hợp âm 7 trưởng (cũng là hợp âm có 4 nốt) có thêm nốt quảng 7 trưởng tính từ nốt gốc hợp âm.

2. Theo luật hòa âm ở phần giải kết mà ta đã biết, trước khi trở về hợp âm chủ – kết hoàn toàn hoặc kết không hoàn toàn, tuyến hợp âm sẽ tiến hành đến hợp âm bậc 5.

Để tạo hiệu quả "réo gọi" hợp âm chủ hơn, hợp âm bậc 5 này được nhận thêm một nốt để trở thành hợp âm 7. 4 nốt trong hợp âm 7 này sẽ chuyển về 3 nốt trong hợp âm chủ theo bậc 1/2 cung hoặc 1 cung lên xuống. Nốt gốc của hợp âm bậc 5 có thể không chuyển và trở thành nốt quảng 5 trong hợp âm chủ hoặc có thể nhảy theo quảng 5 xuống hoặc quảng 4 lên để về nốt chủ âm trong hợp âm chủ.

Thí dụ về cách chuyển nốt từ hợp âm G7 sang hợp âm C trong cung C

II. CẤU TRÚC CỦA PHẦN HÒA ÂM CHO CA KHÚC

Phần hòa âm cho ca khúc thông thường có cấu trúc như sau:

Khúc dạo đầu (Introduction, gọi tắt là Intro) => dừng nghỉ 1 => Đệm cho phiên khúc 1 => dừng nghỉ 2 => Đệm cho phiên khúc 2 => dừng nghỉ 3 => Đệm cho điệp khúc => dừng nghỉ 4 => Đệm cho phiên khúc 1 lặp lại => dừng nghỉ 5 => Đệm cho phiên khúc 2 lặp lại => dừng nghỉ 6 (để kết hoặc để lặp lại ca khúc từ đầu hoặc lặp lại từ điệp khúc trở đi).

A. Soạn tiết điệu đệm:

1. Đối với ca khúc được hòa âm theo phong cách nhạc nhẹ pop hoặc rock, việc phải làm trước tiên là xác định tiết điệu trống đệm (rhythm) cho khúc dạo đầu, phiên khúc, điệp khúc và kết bài.

2. Nếu là ca khúc được hòa âm cho khiêu vũ thì quá dễ, chỉ cần xác định nhịp điệu khiêu vũ cho ca khúc là xong như rhumba, tango, pasodoble, swing, slow, chachacha, valse, boston...

Việc chọn tiết điệu trống đệm cho ca khúc tùy thuộc vào quan điểm của người soạn hòa âm và... cũng có thể tùy theo yêu cầu của tác giả ca khúc hoặc của người sử dụng ca khúc. Tiết tấu trống phải được soạn cho phù hợp với tiết tấu của giai điệu và phù hợp với trạng thái tình cảm theo nội dung ca từ và giai điệu. Chẳng hạn như giai điệu đang du dương, chảy nhẹ nhàng thì không thể nào được đệm bằng tiết tấu sôi nổi hoặc đảo phách. Những tiết tấu nghịch phách, nhấn nhá phù hợp cho các đoạn có kịch tính, tương phản.

3. Để cho ca khúc thêm màu sắc, không nên sử dụng 1 tiết điệu trống cho cả bài mà nên có ít nhất 2: 1 tiết điệu cho phiên khúc và 1 tiết điệu cho điệp khúc. Tiết điệu trống cho điệp khúc có thể là 1 tiết điệu trống hoàn toàn khác với tiết điệu trống của phiên khúc ­- gọi thông dụng là đổi điệu, hoặc có thể là biến tấu của tiết điệu phiên khúc (variation).

B. Cách soạn trống:

Qui định thông thường cho ký âm bộ trống pop rock/jazz trên giòng kẻ nhạc như sau:

– Trống kick (còn gọi là bass drum) luôn rơi vào phách 1 để xác định đầu ô nhịp. Trừ trường hợp muốn tạo hiệu quả tiết tấu cho giai điệu, trống kick có thể rơi vào phách nghịch hoặc phách yếu.

– Trống snare thường rơi vào phách yếu (hoặc phách nghịch).

– Hihat làm nhiệm vụ như máy đánh nhịp (metronome), giữ tốc độ (tempo).

– Các trống tom (từ 3 trống trở lên) dùng để làm màu sắc cho tiết điệu trống, thường được sử dụng trong các đoạn trống báo.

– Cymbal thường đi đôi với trống kick để xác định đầu đoạn trống hoặc tạo hiệu quả nhấn mạnh cho tiết điệu trống.

Các bạn tham khảo đoạn tiết điệu trống đơn giản được ký âm như sau:

Đa số các bạn làm nhạc trên vi tính vì thích nhạc và chưa từng đánh đàn trong một ban nhạc nên không có kinh nghiệm về sự phối hợp nhịp nhàng giữa các nhạc công - gọi là "ăn-giơ" (en jeu/ensemble). Và việc soạn trống cho các bạn này là... cực hình!

Soạn trống dễ lắm! Cái khó là sự tưởng tượng (imagination) để tạo ra tiết điệu trống cho phù hợp với giai điệu mà không phải sử dụng những tiết điệu khiêu vũ và những tiết điệu phổ thông khác. Và bạn có biết là một trong những dấu ấn để xác định "lý lịch" của người soạn hòa âm cho ca khúc nhạc nhẹ là tiết điệu trống? Có bao giờ các bạn nghe nhạc hòa tấu của Paul Mauriat? Ông là người soạn tiết điệu trống cực kỳ hay và khác thường.

Muốn soạn tiết điệu trống, các bạn theo các bước sau (bài hướng dẫn này được soạn trên Sonar với âm thanh trống GM trong Hypersonic 2):

1. Xác định tiết điệu cho một nhạc cụ đệm (cụ thể là piano hoặc guitar). Thí dụ:

2. Đặt hihat đúng y như tiết điệu đệm (vì hihat giữ tốc độ thay cho metronome):

3. Đặt kick vào ngay các đầu phách:

4. Đặt snare vào phách 2 và 3:

5. Chỉnh lại kick, snare và hihat để nhấn mạnh tiết điệu:

C. Cách soạn bass:

Bass thường đi đôi với kick để tạo ra tiết điệu nhưng cũng rất thường khi bass đi nghịch phách với kick để tạo hiệu quả "nẩy" cho tiết điệu. Nguyên tắc chung trong nhạc nhẹ là bass sẽ đánh nốt gốc và xen kẻ với nốt quảng 5 của hợp âm. Tuy bass làm nền cho tiết điệu nhưng cái hay và tài năng của người soạn hòa âm là soạn làm sao để bass được tiến hành thành giai điệu theo hợp âm trong bài.

Lấy lại thí dụ với đoạn tiết điệu trống trên với tốc độ 80, ta cho hợp âm vào như sau:

C  | Am |  F  |  G  |  C  | Am |  F  |  G  |  C

Chia sẻ ngay với bạn bè bài viết này